Open brief ter verdediging van M HKA Antwerpen
20 November 2025 - 15:19 – SteunbetuigingWij, leden van de Oekraïense artistieke gemeenschap – kunstenaars, curatoren, schrijvers en cultuurwerkers – schrijven u om onze diepe bezorgdheid te uiten over het besluit om het M HKA als onafhankelijke instelling te ontmantelen en de collectie te verhuizen.
Open brief ter verdediging van M HKA Antwerpen
Van de Oekraïense artistieke gemeenschap aan Caroline Gennez, Vlaams minister van Welzijn en Armoedebestrijding, Cultuur en Gelijke Kansen.
Nu de toekomst van M HKA een onderwerp van internationaal publiek debat is geworden, voelen wij ons genoodzaakt om ons uit te spreken over de voorgestelde veranderingen, die ernstige gevolgen hebben voor het culturele landschap van België, voor het behoud en de continuïteit van een internationaal belangrijke collectie hedendaagse kunst, en voor het welzijn van degenen die zich dagelijks inzetten voor de missie van deze instelling.
Wij, leden van de Oekraïense artistieke gemeenschap – kunstenaars, curatoren, schrijvers en cultuurwerkers – schrijven u om onze diepe bezorgdheid te uiten over het besluit om M HKA als onafhankelijke instelling te ontmantelen en de collectie te verhuizen.
België en Oekraïne hebben een lange geschiedenis van culturele banden. De culturele samenwerking tussen beide landen is de afgelopen jaren gegroeid en omvat nu uitwisselingen op bijna elk gebied van de kunst: beeldende kunst, muziek, theater, film en literatuur. Het M HKA was de eerste Belgische en Europese instelling die Oekraïense kunstenaars met vertrouwen en gastvrijheid de deur openzette. Belangrijke Oekraïense kunstenaars van verschillende generaties hebben hun werk tentoongesteld in het M HKA en zo bruggen geslagen tussen de twee artistieke gemeenschappen.
Vandaag, na de grootschalige invasie, herbergt Antwerpen een aanzienlijke Oekraïense diaspora, die deze historische banden in stand houdt door middel van hedendaagse culturele uitwisselingen.
Voor Oekraïense kunstenaars is het M HKA een essentiële toegangspoort tot het Europese discours over hedendaagse kunst. Deze rol is des te belangrijker omdat Oekraïne zelf geen museum voor hedendaagse kunst heeft en de infrastructuur van culturele instellingen in het land gedeeltelijk door oorlog is verwoest. In tijden waarin geografische en politieke barrières zijn versterkt, met name na de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland in 2022, zijn instellingen als M HKA cruciale plekken geworden voor culturele uitwisseling en dialoog tussen Oekraïense kunstenaars en West-Europees publiek. Ze geven zichtbaarheid aan gemarginaliseerde stemmen uit regio's die te maken hebben met conflicten en ontheemding, bieden internationale netwerkmogelijkheden die grenzen en politieke verdeeldheid overstijgen, en ondersteunen kunstenaars in ballingschap en op doorreis.
De recente tentoonstelling van het museum, in samenwerking met Most Magazin (Polen) en de Biënnale van Kiev (Oekraïne), getiteld “There Is Nothing Solid About Solidarity” (Solidariteit is niet iets vaststaands), onderzocht hoe gemeenschappen nieuwe vormen van verbondenheid vinden buiten de gevestigde structuren en hoe solidariteit en empathie standhouden onder druk. In 2022, het meest tragische moment in de recente geschiedenis van Oekraïne, organiseerde M HKA een reeks zeer belangrijke tentoonstellingen ‘Imagine Ukraine’ in zijn eigen museum, in Bozar (Brussel) en in het Europees Parlement (Parlamentarium, Brussel).
Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, was M HKA de eerste die de verklaring van Commitment for Ukraine deelde en praktische stappen ondernam om de Oekraïense kunstscene te steunen en Russische staatsinstellingen te boycotten.
Deze institutionele moed is zeldzaam en kostbaar. In een tijd waarin veel Europese culturele instellingen kiezen voor stilzwijgen of medeplichtigheid aan censuur, staat M HKA symbool voor wat musea zouden moeten zijn: ruimtes voor moeilijke gesprekken, platforms voor gemarginaliseerde stemmen. Het besluit om M HKA te verzwakken komt juist op het moment dat dergelijke moedige instellingen het hardst nodig zijn.
De beslissing over M HKA staat niet op zichzelf. Ze volgt op de sluiting van HISK (Hoger Instituut voor Schone Kunsten), het prestigieuze Belgische postdoctorale kunstprogramma dat decennialang jonge lokale Belgische en internationale kunstenaars twee jaar lang werkruimte en pedagogische begeleiding bood.
De beslissing om de hedendaagse kunstactiviteiten in Gent onder de paraplu van het S.M.A.K. te consolideren, roept ernstige bezorgdheid op:
Een gezond kunstecosysteem vereist meerdere instellingen met een eigen identiteit, curatoriële aanpak en programmeringsfilosofie. De consolidatie dreigt een monopolistische structuur te creëren die de diversiteit aan perspectieven en experimenten vermindert. Wij verzoeken de Vlaamse regering met respect om deze beslissing te heroverwegen en alternatieve benaderingen te onderzoeken.
Voor, alvorens de veranderingen in 2026-2028 door te voeren, uitgebreid overleg met de internationale kunstgemeenschap, waaronder kunstenaars, curatoren en culturele organisaties die afhankelijk zijn van de programmering en het platform van het M HKA.
We moeten nadrukkelijk stellen: musea zijn geen commerciële ondernemingen die uitsluitend beoordeeld mogen worden op bezoekersaantallen, kostenefficiëntie of financiële prestaties op korte termijn. Musea zijn instellingen die kennis produceren, cultureel geheugen bewaren en dialogen creëren die generaties overschrijden. Hun waarde kan niet worden weergegeven in kwartaalrapportages of bezoekersstatistieken.
De missie van het M HKA reikt veel verder dan het tellen van bezoekers via tourniquets.
Musea werken buiten de tijd. Wat vandaag de dag als “ondermaats” wordt beschouwd, kan over tientallen jaren als visionair worden erkend. De bewaarde kunstwerken, de ondersteunde kunstenaars, de geïnitieerde gesprekken – deze creëren rimpelingen die veel verder reiken dan wat direct meetbaar is. Het M HKA voornamelijk beoordelen op basis van efficiëntiecijfers is een fundamenteel verkeerd begrip van de rol van hedendaagse kunstinstellingen in de samenleving.
Wij verzoeken de Vlaamse regering respectvol om deze koers te heroverwegen en samen met de internationale kunstgemeenschap oplossingen te zoeken die de onafhankelijkheid, identiteit en vitale rol van M HKA in het Europese hedendaagse kunstlandschap behouden.
Met respect en hoop op voortzetting van de culturele uitwisseling
Zhanna Kadyrova, artist, Taras Shevchenko National Prize of Ukraine, 2025, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Nikita Kadan, artist, independent curator, Taras Shevchenko National Prize of Ukraine, 2022, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Nikolay Karabinovych, artist and independent curator, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Dana Kavelina, artist, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Olesya Ostrovska-Luta, deputy director of Mystetskyi Arsenal National Art and Culture Museum Complex
Alona Karavai, founder of Asortymentna kimnata, Kairos Prize 2023
Kateryna Semenyuk, co-founder of Past / Future / Art memory culture platform,
Oksana Barshynova, deputy director of the National Art Museum of Ukraine
Yevgenia Belorusets, artist, writer, Preis Frau Europas 2023
Ksenia Malykh, program director of Promprylad Art Center, co-founder of Closer Art Center
Maria Isserlis, curator, head of international relations of the State Art Collections Dresden, Germany
Yarema Malashchuk, artist, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Yevheniia Moliar, art historian, doctoral fellow DFG Research Group Identity and Heritage at the TU-Berlin
Ola Yeriemieieva, artist
Kateryna Aliinyk, artist
Oleksiy Sai, artist
Alina Kleytman, artist and independent curator
Anton Saenko, artist
Lesia Khomenko, artist, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Leo Trotsenko, artist, “Kriegsbilder” project co-curator
Anna Zvyagintseva, artist, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Yuriy Biley, artist, as a member Open Group collective
Olga Zhuk, curator, ex chief of cultural diplomacy department at the Ministry of Foreign Affairs of Ukraine
Alice Nikitinová, artist, teacher at The Academy of Art in Prague
Yulia Kostereva, artist, curator, co-founder of Platform for Interdisciplinary practice Open Place
Lada Nakonechna, artist
Daniil Revkovskyi, artist, participant of ‘Imagine Ukraine’ M HKA project in 2022
Volodymyr Kuznetsov, artist
Alevtina Kakhidze, artist, “State of the ART(ist)” as Honorary Mentions by Ars Electronica and the Austrian Ministry of Foreign Affairs (2023), Women in Arts Award - 2023, UN Women Ukraine, the Kazimir Malevich Artist Award winner in 2008
Bogdana Kosmina, architect, artist, co-curator of Ukrainian Pavilion at 19th Venice Biennale, co-founder of “Dzherelo” art space in Kyïv, participant of “There is nothing about solidarity” M HKA project in 2025.
Anastasiia Hurska, artist, researcher and designer.
Tatiana Kochubinska, art historian, independent curator, lecturer, and editor
Olexii Kuchanskyi, independent film programmer, researcher at eikones—Centre for the Theory and History of the Image (University of Basel), lecturer at the Slavonic Studies Seminar at the University of Basel.
332