AFI waarschuwt: Opheffing M HKA bedreigt democratisch cultuurbeleid in België

8 December 2025 - 10:00 – Open brief

Artistic Freedom Initiative (AFI) heeft een open brief gestuurd naar minister van Cultuur Caroline Gennez, waarin het de plotselinge opheffing van het M HKA als museum aan de kaak stelt. Volgens AFI vormt de beslissing een gevaarlijk precedent voor democratisch cultuurbeheer en ondermijnt ze de autonomie van culturele instellingen. De organisatie dringt aan op transparantie, dialoog en behoud van het M HKA als permanente instelling.

Vlaams minister van Welzijn en Armoedebestrijding, Cultuur en Gelijke Kansen

Geneva, December 8, 2025

Geachte Minister Gennez,

Artistic Freedom Initiative (AFI) schrijft u om zijn bezorgdheid uit te drukken over de recente mededelingen van uw ministerie met betrekking tot de toekomst van het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA). De aankondigingen van 3 en 6 oktober, waarbij eerst het lang geplande nieuwe museumgebouw werd opgegeven en vervolgens voorgesteld werd om de museumstatus van M HKA op te heffen en zijn collectie en verantwoordelijkheden over te dragen aan SMAK in Gent, vormen een ongekende verstoring van de Belgische infrastructuur voor hedendaagse kunst. [1]

Het M HKA is een belangrijke Europese instelling voor hedendaagse kunst, beheerder van een internationaal erkende collectie en een centraal knooppunt voor artistieke uitwisseling. Dat zo’n museum, dat wereldwijd wordt gerespecteerd en een langstaande reputatie heeft, op zo’n abrupte en ondemocratische manier zijn mandaat kan verliezen, is alarmerend. Bijzonder verrassend is dat deze ommekeer plaatsvindt op het moment dat het M HKA zich voorbereidde op een nodige infrastructuuruitbreiding. In plaats van de capaciteit van de instelling te versterken om aan internationale normen te voldoen, ondermijnt dit voorstel de toekomst van het museum en bedreigt het de continuïteit die musea, per definitie, moeten waarborgen.

AFI maakt zich zorgen over de culturele gevolgen van dit voorstel en het gebrek aan een transparant, raadplegend proces bij het nemen van zo’n ingrijpende beslissing, wat een gevaarlijk precedent schept voor democratisch cultuurbeheer. Een eenzijdige ministeriële beslissing om een museum te ontmantelen, zijn collectie elders onder te brengen en zijn doel te herdefiniëren, signaleert een diepe aantasting van institutionele onafhankelijkheid. Bovendien is de verwijzing van de overheid naar de ICOM-definitie van een museum om deze herstructurering te rechtvaardigen, fundamenteel in strijd met die definitie. ICOM beschrijft een museum als een permanente instelling ten dienste van de samenleving, die ethisch, professioneel en met betekenisvolle participatie van de gemeenschap werkt. [2] Deze normen zijn bedoeld om musea te beschermen tegen plotselinge politieke inmenging. Door de permanentie van het M HKA aan te tasten en zijn collectie zonder participatief proces over te dragen, gaat dit voorstel in tegen de ICOM-principes en de basisnormen van cultuurbeheer.

De bezorgdheid van AFI is gebaseerd op ons onderzoek naar artistieke vrijheid en institutionele autonomie in Europa. [3] In landen waar de democratie onder druk staat, zijn culturele instellingen vaak de eersten die met politieke inmenging te maken krijgen. We hebben dit patroon gedocumenteerd in Hongarije, Polen en Slowakije, waar regeringen structurele herorganisaties en andere mechanismen gebruiken om culturele instellingen volgens politieke prioriteiten te hervormen. Deze acties presenteren zich zelden als directe aanvallen; in plaats daarvan manifesteren ze zich via administratieve beslissingen, herstructureringsplannen of “hervormingen” die geleidelijk de onafhankelijkheid uithollen. Wanneer culturele instellingen hun autonomie verliezen, verliezen democratische samenlevingen hun vermogen tot reflectie, kritiek en collectief geheugen.

Dat een dergelijke situatie zich nu voordoet in België, een democratisch land met een langdurige inzet voor culturele rechten en publieke steun voor de kunsten, maakt deze ontwikkeling des te alarmerender. Willekeurige staatsinmenging in het mandaat, de locatie en het collectiebeheer van een museum, indien onweersproken, riskeert politieke overschrijding in het culturele veld te normaliseren.

AFI sluit zich daarom aan bij de vele kunstenaars, culturele werknemers, instellingen en gemeenschapsleden in België en daarbuiten die zich hebben uitgesproken voor het behoud van het M HKA. Wij dringen er bij de Vlaamse regering op aan om niet door te gaan met het plan dat op 15 december zal worden gepresenteerd. Wij roepen het Ministerie van Cultuur op om de voorgestelde herstructurering onmiddellijk stop te zetten, in betekenisvolle dialoog te treden met het museum en zijn gemeenschap, en zijn toewijding aan internationale normen voor cultuurbeheer te bevestigen, waaronder de autonomie, permanentie en participatieve aard die musea volgens het ICOM-kader kenmerken.

De toekomst van het M HKA is niet alleen een culturele kwestie; het is een democratische. Hoe België op dit moment reageert, zal een precedent scheppen voor de bescherming van artistieke vrijheid, institutionele onafhankelijkheid en culturele rechten binnen Europa.

Hoogachtend,

Sanjay Sethi
Co-Executive Director, AFI

“Museum Professionals Protest Plans to Asset-Strip Antwerp’s M HKA,” ArtReview, October 10, 2025,
https://artreview.com/museum-professionals-protest-plans-to-asset-strip-antwerps-m-hka/.
Bruno Brulon Soares and Lauran Bonilla-Merchav, The Museum Definition Handbook: Words Inspiring Action, ICOM, 2025,
https://icom.jlbinfo.info/bibliotheque/jlbWeb?html=Bur&base=documentation&ref=51601&file=7742.pdf&path=ICOM_Definition_handbook_2025_EN.pdf.
Zie de rapporten van Artistic Freedom Initiative over Hongarije, Polen en Slowakije.
https://artisticfreedominitiative.org/our-programs/advocacy-for-artistic-freedom/research-2/.

Lees hier de originele brief.